Mo Verlaan (alumna Fotoacademie 2016)
Deelnemer Expert Programma ‘Het spel van intuïtie en betekenis in analoge fotografie’ van Machiel Botman
MO VERLAAN (1963), geboren en getogen in IJmuiden draagt de zee altijd met zich mee. Haar hele jeugd stond in het teken van kunstschaatsen samen met haar 3 zussen. Tijdens en na haar studie aan de Rietveld Academie ontwierp zij decors en maakte zij beeldende performances op locatie. Daarna volgde een wervelend bestaan als filmcateraar, altijd buiten, altijd onderweg kriskras door stad en land met een professionele keukenvrachtwagen. De ene locatie nog mooier dan de andere, omgeven door het vroegste en het laatste licht. Hierdoor ontstond een verlangen om dit vast te leggen, dit licht te vangen; er groeide een diepe liefde voor fotografie.
In 2016 was zij Winner Single Image Architecture bij de JM Cameron Award, in 2019 Winner Mt. Rokko Int Photo Festival en in 2020 2nd Prize Nude bij de JM Cameron Award.
In december zal zij met de serie Meander onderdeel zijn van de tentoonstelling Ne me Quitte Pas in Het Rietveld Paviljoen te Amersfoort.
Je bent in 2016 afgestudeerd aan de Fotoacademie met de serie en fotoboek Resonance. Waar gaat dat project over?
De titel ‘Resonance’ betekent voor mij weerklank in beeld, de echo van een lichtgolf, een trilling komt binnen via mijn oog, gaat via mijn buik terug en dan leg ik het vast. Ik hoef niet alles te begrijpen, vaak komt het begrijpen pas later. Tijdens mijn afstuderen vond ik het nog heel moeilijk om te kunnen duiden waar het boek precies over ging, nu een paar later weet ik dat ‘Resonance’ en eigenlijk al mijn werk gaat over het in contact staan met je zijn en je omgeving. Over de onverklaarbare zaken waar we niet direct woorden aan kunnen geven, proberen de diepere lagen in ons wezen aan te boren, waardoor liefde, geluk, angst en verdriet in een beeld zijn te lezen. De vlinders en de stenen in onze buik. Het werk is zeer persoonlijk, maar blijkbaar toch universeel genoeg dat het luikjes bij anderen kan openen. Het is magisch om een vreemde tot tranen toe geroerd te zien door je werk. Dat is het bijzondere van kunst, het legt contact, het geeft herkenning, het opent en dat doet het beeld helemaal zelf. Mijn werk werd tijdens het maken van het boek steeds abstracter, tijdlozer en grafischer, laagje voor laagje schraapte ik de werkelijkheid ervan af, zodat het een eigen taal gingen spreken en ze mij en de kijker toegang konden geven tot die onderbewuste stroom.
Hoe zagen de jaren na jouw afstuderen eruit?
Ik was benieuwd of mijn werk in de grote internationale fotografiewereld overeind zou blijven en tot mijn grote blijdschap begint het daar wel op te lijken. Het is echt hard werken om jezelf zichtbaar te maken, er is zo’n overvloed aan wedstrijden en open calls. Het is een soort jungle waar je jouw eigen weg in moet hakken, vooral zoeken naar de juiste plekken waar je werk op zijn plek zal vallen. Voor mij is dat vaak over de grens. Zo werd de serie ‘Undercurrent’ ineens in een antieke Japanse tuin in Kobe geëxposeerd doordat ik een eerste prijs op een internationaal fotofestival had gewonnen.
Verder ben ik vooral verdergegaan met het uitdiepen van mijn beeldtaal, ik wilde graag dat ook in kleur ik tot eenzelfde mate van abstractie kon komen. De serie ‘The Memory of Time’ is hieruit voortgekomen, een fotografische studie over de plasticiteit van tijd en licht. Tijd en licht zien als iets vormbaars, vervormbaars. Voor mij is er een sterke relatie tussen de tijdelijkheid van licht en de fluïditeit van tijd. Deze serie is heel recent opgepikt door de Amerikaanse schrijver/fotograaf Ann Mitchell en kreeg een feature in een Journal over Photography and Time.
Je hebt een aantal jaren geleden de analoge fotografie opgepakt. Kan je iets vertellen over de aanleiding en welke rol deze ontdekkingstocht op dit moment speelt in je werk?
Er was al lang een groot verlangen om analoog te werken, maar door tijdgebrek schoof ik dat maar voor me uit. Eigenlijk gaf de masterclass van Machiel Botman in het postacademisch programma van de Fotoacademie me precies op het goede moment een zetje in de rug. Tijdens het maken van ‘Resonance’ had ik veel naar het werk en de boeken van Machiel gekeken. Het was oprecht een eer dat ik zijn lessen mocht volgen. Het voelde alsof ik zomaar in de keuken van de grote meester mocht kijken. Het is zo puur hoe hij in het gehele werkproces zijn intuïtie blijft volgen. Het weten, het duiden der dingen, volgt later. Er ging een wereld voor me open, hij maakte het hele analoge proces eenvoudig en begrijpelijk. Vooral zijn allesomvattende liefde voor de fotografie, de lichtvoetige poëzie van zijn beeldtaal, zijn enorme kennis van het afdrukken en het inzicht krijgen in de jarenlange maakprocessen van zijn boeken, hebben me zoveel geleerd. Maar daarnaast ook het gemak, de vrijheid, de rust en het plezier waarmee hij dat allemaal doet. Hij geeft zijn werk heel veel tijd, tijd om te bezinken, om te groeien, tijd om de diepte in te gaan, het blijft te allen tijde oorspronkelijk.
Ik heb mijn eerste Leitz vergroter van Machiel over mogen nemen en intussen heb ik een volledig professionele doka, helemaal zelfgebouwd. Het heeft me definitief op het analoge spoor gezet en mijn werk op een ander level gebracht. Pas nu, na een paar jaar eindeloos veel afdrukken, is er een heerlijk gevoel van vrijheid ontstaan en begin ik te steeds meer te experimenteren. Ik onderzoek nu het afdrukken op hele oude bariet papieren, andere oude technieken als chlorofyl en gom afdrukken om toch weer kleur in de beelden te krijgen.
Het analoog werken past me goed, dit werd me overduidelijk tijdens het maken van de serie ‘Undercurrent’. Begin november 2018 vond er plotseling een aardverschuiving in de privésfeer plaats: mijn vrouw had de diagnose eierstokkanker gekregen. Dit was het startpunt voor de serie ‘Undercurrent’. In één klap was onze horizon weggeslagen, alle zekerheden in een duister gat, alsof we in een dikke mist rondliepen en er geen enkel punt was om op te oriënteren. De onwerkelijke angst om je geliefde te verliezen had een dun broos laagje ijs gevormd om mijn hart, misschien om op die manier te kunnen overleven.
Het eigenaardige is dat de dingen om je heen heel snel gaan ineens en tegelijkertijd bevind je je in een soort vacuüm waar tijd en toekomst geen vat op hebben. Er is enkel het nu. Als vanzelf begrijp je dat nu en past het ritme van dag zich daaraan aan. Het volledig analoog werken kreeg door zijn trage karakter en door zijn puurheid als vanzelf een plek. De oude angsten om niet te weten wat je hebt geschoten en om het materiaal te verprutsen bij het ontwikkelen bestonden niet meer, het gaf juist rust. Het analoog afdrukken is een bijna meditatieve manier van werken voor me geworden.
Wat is de rode draad in jouw werk?
Licht en lichtval is echt de rode draad te noemen. Het is een trigger waardoor ik een eigenaardige urgentie voel om onmiddellijk dat moment te willen vastleggen. Het is vaak eerder de herkenning van een gevoel in beeld dan het werkelijke beeld. Ik heb weinig interesse in de realiteit, ik zoek altijd de vervreemding, de afgeleide, de reflectie, daardoor zit er als vanzelf een grote mate van abstractie in mijn beeldtaal. Licht is mijn leidraad, keer op keer is er een alarmbelletje dat begint te rinkelen; “let op, kijk, kijk nou, pak je camera, dit is bijzonder, wees er klaar voor anders is het weg”.
Ik kan minutenlang met de camera op scherp voor mijn oog zitten tot alle elementen ineens samenvallen. Het blijft voor mij een klein wondertje: de plotselinge schoonheid van het ogenblik, alsof alles even boven de werkelijkheid wordt uitgetild. Hoe het licht valt, reflecteert of juist opgezogen wordt in de materie. Misschien is ook de tijdelijkheid en de fluïditeit ervan voor mij de grote uitdaging om juist exact die momenten te willen vangen in beeld. Het roept soms zoveel ontroering op, die luttele seconden waarin ik de foto’s maak, het staat in regelrecht contact met mijn hele zijn.
Fluïditeit is ook zeker een doorgaande lijn in al mijn werk. Ik ben zeer geïnteresseerd in overgangsgebieden, zowel in mens als natuur, waar het een in het ander overgaat. De serie ‘Male/Female’ gaat over dat vage grensgebied waar mannelijk en vrouwelijk als vanzelfsprekend in elkaar overgaan en het niet gaat over of we een man of een vrouw zijn, het gaat meer over de energieën die stromen door mensen.
Je laat hier beelden zien van je meest recente werk Meander. Wat wil je vertellen over dit project?
Meander is het vervolg op ‘Undercurrent’, een nieuw hoofdstuk.
We kwamen net uit die zwarte onzekere periode, de dood had ons op de hielen gezeten. Daar stonden we ineens samen uitkijkend op een leegte. Heel voorzichtig mochten we weer onze eerste zaadjes planten in dit braakliggende stuk land, onze harten mochten smelten, samensmelten. We durfden nog nergens op te hopen, al zagen we de hoop aan de horizon. Langzaam vloeide de angst uit ons, we begaven ons in een tussenland zonder grens of richting. Onze innerlijke kompassen vertrouwden we nog niet. We zagen nieuwe ruimte zich vormen waar het leven zijn gang mocht gaan. Fotografisch vond dit gevoel weerklank in kweldergebieden en kronkelende uiterwaarden, de zogenaamde wetlands waar de natuur haar kwetsbare balans blijkt te kunnen hervinden.
Ook Meander is volledig analoog geschoten en afgedrukt op oude bariet papieren.
Wat zijn je toekomstplannen of dromen?
Een prachtig boek maken van ‘Undercurrent’ & ‘Meander’ (en wat nog komen gaat). Dit is een samenwerkingsproject met mijn vrouw, zij schrijft gedichten en teksten en ze maakt collages. Hierin verwerkt ze vaak weer foto’s die door mij gemaakt zijn. Het idee is om onze verschillende perspectieven samen te brengen en zo het heftige proces van de afgelopen jaren in een stroom beelden om te zetten. Het hele maakproces geeft ons zoveel energie, openheid en plezier dat ondanks de zwaarheid van het thema het boek juist lichtvoetig begint aan te voelen. Dat op zich vinden wij al een rijkdom.
